SAN JOAN BATEATZAILEA ELEIZA (barria)

Hasieran, Zubiaurre udalerriko uriburuko erdigunetik ehun metro ingurura kokatuta, gaur egun tenplua azken hamarkadetan nabarmen zabaldu dan herri barruan txertatuta dago. Orientazinoa ez da ohiko ekialde-mendebalderakoa: zuzenean herrigunera zabaltzeko, ipar-mendebalde/hego-ekialde orientazinoa dau.

Kurutze latindardun oinplanoa [2] dauan eleiza da; sei ataletan banatutako nabe bakarra dauka eta burualde erdizirkularra ahokadura labur zuzenagaz. [3] [4]. Lehenengo atalari -gainerakoak baino bi bider luzeagoa- kurutzadura gehitzen jako, nabea baino apur bat baxuagoak diran kapera bi. Azen atala bereizi egiten da nabearen eremutik behealdean, arkupea sortuz.

Ohiko oinplano honek beste multzo bi ditu atxikita: albo bietan, parrokiako lokalak, burualdean, sakristia txiki bi.

Barrualdea, oso zabala eta argitsua da, altueragaitik eta argitasunagaitik beragaitik. Kanpoko bolumena [5] be argia da, eranskinen altuera neurritsua dalako eta ez dabelako multzo nagusiaren interpretazinoa nahastatzen.

Eraikina hormigoizkoa da, kanpoaldera zarpiatuta dago, behealdean, torrearen multzoan, izkinetan eta horma-bularretan izan ezik, honeek hegoaldeko besoan erdi-puntuko sasi-arkuek etendako harrizko plakez xaflatuta dagoz. Estalkiaren hegal apurrari eusteko balio dauan erlaitz molduratua dago inguru guztian.

Barrualdea be zarpiatuta dago, baina ez osorik, burualdeko eta besoetako arkuetan kasetoidun harlanduaren itxurakoa ikusi daitekelako, eta egurrezko idulkia altara-aldearen inguruan.

Zoladura terrazozkoa da. Altara-aldea, nabea baino gorago dago.

Nabe osoa zeharkatzen dauan zeharkako habe-lokarriak -kurutzaduran beste habe txikiago bik lagunduta- buztartutako arku diafragma mitralei eusten deutsien zutabeetan oinarritutako euskarrien sistemak bereizten ditu atalak. Burualdean [6] nerbioak erradio-antolamendua dabe.

Zutabeak horma-bularren bidez sendotzen dira kanpoaldera; ez dira asko urteten eta ezpondan amaitzen dira, erlaitza baino hiru metro inguru aurretik. Aitatu danez, bular honeek harrizko plakakaz xaflatuta dagoz.

Estalkia, barrualdera bistan geratzen da. Luzetara jarritako hormigoizko plakak dira nabean eta zeharka kurutzadura eta burualdean, azaldutako arku eta nerbioen gainean jarrita.

Teilatuak [7] isurialde bi ditu nabean eta besoetan, sei isurialde absidean.

Argi ugari sartzen da tenpluan. Atal guztietan, oinaldekoan izan ezik, leiho bi dagoz, alde bakotxean bat, erdi-puntukoa, kanpoaldean ingurua plakaz hartuta eta kurutzeak irudikatzen dabezan beirate soilez itxita [8].

Kurutzaduraren besoetan eta oinaldeko pinoian, sare-formako leihateak dagoz, eta honeetan, barriro be, kurutzeak, aingura, arrainak [9] [10]…

Azkenik, burualdean [11], erdi-puntuko bost leiho dagoz San Joan Bateatzailearen bizitzari buruzko motibo figuratiboakaz: mutikoa Zakarias eta Isabel gurasoakaz, basamortuan predikatzen, Jesus autortu eta “Hona hemen Jainkoaren Bildotsa” (Ecce Agnus Dei) esaten, Jesus bateatzen eta, azkenik, bere martiritza Herodes, Herodias sta Salomeren begiradapean. Hilario Apraiz tenpluko arkitektoak diseinatu eta ‘Vidrieras de Arte’ etxeak egin ebazan 1961-1962a  [12]¹BFAH-AHFB, Enpresak, Arte-beirateak, sign. Vidrieras 0460..

Sarbide bakarra dago [13], zuzenean kanpoaldera, oinaldean. Erdi-puntukoa da kanpoaldera, konkabo-konbexuan molduratutako ertz eta listelakaz, eta buruduna barrutik.

Erdi-puntuko beste igarobide bat dago epistola horman, parrokiako lekuetara daroana.

Koruak hartzen ditu azken atal biak. Hormigoikoa, eraikin osoa lez, hormatxo soila dau kareltzat. Torrearen behealdean kokatutako eskailera-ataletatik heltzen da bertara.

Kurutzaduraren hegoaldeko besoan eremua bereizi da eguneroko kapera atontzeko, horretarako, beste barik, egurrezko itxitura eginez. Berezitasun bakarra, bere buru-horman erdi-puntuko horma-hobia dagoala irudi batentzat.

Burualdearen albo banatan dagozan sakristiak lau angeluko eremu soilak dira, sabai aizunaz eta burudun leihoen bidez argiztatuta. Altara-aldetik sartzen da gune horreetara, burudun igarobideetatik. Gaur egun, berogailuaren makineria dago sakristietako baten.

Eleizpea, oinaldean dagoan eremu txiki bat baino ez da, hain zuzen be, koruari dagokion eremu bera. Erdi-puntuko arkuen bidez zabaltzen da kanpora. Bertan, aitatutako sarbide nagusia eta alboetako geletarako sarbideak -burudunak- dagoz.

Arkupe honen gainean, fatxada garatzen da, uri-sen handiaz -gororatu daigun orientazino kanonikoa aldatu egin zala herriari begira jarteko-. Portxearen arkuen gainean leihatea dago, kasu honetan, pinoiari bertikaltasun handia emoten deutsen lau angeluko hutsarteen lau segida. Erdian kurutzea ipinteko etendako triangelu-formako frontoian amaitzen da.

Ipar-ekialdeko ertzean dago atxikita torrea. Lau angeluko ebakidurako fustea da, harrizko plakaz estalita, multzoaren altuera gehiena hartzen dauan leihateak argiztatuta aurrealdean eta iparraldean. Eta horren gainean, kanpai-multzoa dauka [14], estuagoa, erdi-puntuko lau hutsartegaz eta euren gainean, erlojuaren esferak lau aldetatik hirutan (mendebaldekoa falta da). Hormigoiko eskailera-ataletatik heltzen da bertara [15]. Piramide-formako teilatutxoan amaitzen da.

Aldapa apur bat dauan sailean eraikitako tenplua danez, aurrealdean harmailadia eraiki da, fatxadaren protagonismoa areagotuz.

Aitatu dogunez, Dulumaneko San Joan eleiza zaharra hain hondatuta egoan ze parrokiak tenplu barria eraikitzea eskatu eban 1953an, bide batez herritik gertuago kokatzeko aukera ahalbidetuz.

Urte haren amaieran, eskuartean eben Hilario Apraiz arkitektoaren egitasmoa, Manuel Maria Smithek “sobre la torre y el gran ventanal de la fachada principal de la iglesia, para adaptarlas al paisaje y ambiente del valle de Orozco” dalakoei buruz aholkuak emon eutsazana²ACOB-KBGA, Orozkoko Zubiaurreko San Joan Bateatzailea parrokia eleiza barriaren eraikuntzari buruzko lanen txostena, 1953-1956, sign. D2-0146/034..

Bilboko gotzaitegi sortu barriak -1950aren amaieran gertatu zan hori-, baimena emon eban parrokia eleiza barriaren eraikuntzarako 1954.eko ekainaren 2an. Baina dirurik ez izatean, lanak atzeratu egin ziran eta urtebete beranduago, 1955ean, ekin eutsien, 1963ra arte luzatu ziralarik³ACOB-KBGA, Orozkoko Zubiaurreko San Joan Bateatzailea parrokia eleiza barriaren eraikuntzari buruzko lanen txostena, 1953-1956, sign. D2-0146/034; Orozkoko Zubiaurreko San Joan Bateatzailea parrokia eleiza barriaren eraikuntzarako lanak ordaintzeko kreditu-irekitzeari buruzko kudeaketaren txostena, 1963, sign. D2-0146-038..

San Joan eleiza hau bikain txertatuta dago. 1954tik hasita -Emiliano Amann Eleizbarrutiko arkitekto barriaren eskutik- Mobimentu Modernoaren aldeko apustu argia egin eban Bizkaiko sasoiko arkitektura erlijiosoan. Eremu erlijiosoaren ohiko kontzeptua aldatu barik, edozein erreferentzia formalista alde batera iztea bilatu zan, abstrakzinoa egitura eta materialen -funtsezkoena, hormigoi armatua- bidez bilatuz. Eraikinek argiztapen gehiago dabe, euskarriak minimizatuz, ikuspena hobetu egiten da… Orozkoko eleiza hau urte hareetako beste hainbategaz bat dator: Aranguren, Zallan, Gallarta, Abanton, Derioko seminarioko kapera nagusia…⁴PEREZ DE LA PEÑA OLEAGA, 2004, 229-265 or.

Tenplua sagaratu eta berehala gertatu zan garrantzitsutzat jo geinken aldaketa bakarra: 1965aren amaieran, Leonardo Orbe Arrien parrokoak “autorización para adelantar la mesa del altar mayor para la celebración de la misa cara al pueblo” eskatu eban –proposamenaren planoa aurkeztuz– Vatikano II.a Kontzilioaren jarraibide barrien harrerari aurrea hartuz⁵ACOB-KBGA, Orozkoko Zubiaurreko San Joan Bateatzailea parrokia eleizan altara nagusia aurreratzeko eta sagrarioa beste leku baten ipinteko lanei buruzko txostena, 1965-1966, sign. D20146- 042..

2. ACOB-KBGA, Orozkoko Zubiaurreko San Joan Bateatzailea parrokia eleiza barriaren eraikuntzari buruzko lanen txostena, 1953-1956, sign. D2-0146/034.

3. ACOB-KBGA, Orozkoko Zubiaurreko San Joan Bateatzailea parrokia eleiza barriaren eraikuntzari buruzko lanen txostena, 1953-1956, sign. D2-0146/034; Orozkoko Zubiaurreko San Joan Bateatzailea parrokia eleiza barriaren eraikuntzarako lanak ordaintzeko kreditu-irekitzeari buruzko kudeaketaren txostena, 1963, sign. D2-0146-038.

5. ACOB-KBGA, Orozkoko Zubiaurreko San Joan Bateatzailea parrokia eleizan altara nagusia aurreratzeko eta sagrarioa beste leku baten ipinteko lanei buruzko txostena, 1965-1966, sign. D20146- 042.

Eskultura

San Joan Bateatzailea [16] (126 x 51 x 38). Egur polikromatua. Trazu argiak dituan irudia da, gorputz mardula dau eta anatomia apur bat puztuta, bekoskoduna, tolestura malgua daben tunika eta soingainekoagaz. Erromanista, XVI. gizaldiaren amaierakoa. Juan De Valoisek moldatu eta azken ikutuak emon eutsazan 1764an eta 1851an barriro polikromatu eben⁶AHEB-BEHA, Orozkoko San Joan Bateatzailea parrokia – Zubiaur, Kontuak eta bisitak 1760-1827, sign. 2971/001-00; Kontuak eta bisitak 1828-1882, sign. 2971/002-00..

San Migel [17] (86 x 36 x 23). Egur polikromatua. Santua ageri da, burua, beso bat eta beste hainbat osagai falta jakozan deabrua zapaltzen. Eskultura zakar samarra da eta jantziak hanpatuak. Egoera txarrean dago. Barrokoa, XVII. gizaldikoa.

Kristo kurutziltzatua [18] (68 x 48 x 13, con cruz 119,5 x 59 x 5,5). Egur polikromatua. Kurutzean josita dagoan Kristoren irudia, anatomia egokiagaz, bizar eta ule mardulakaz eta gerripekoa eskuman korapilatuta, apur bat zintzilikaria eta tolestura zurrun samarrakaz. Barroko klasizista, XVII. gizaldiaren hasierakoa.

Santa liburuagaz [19] (113 x 58 x 36). Egurra pintzelez polikromatuta. Zutik dagoan emakume ezezagunaren eskultura. Egikera fina, neurriko kanonagaz, aurpegiera eztia, ule kizkurra eta jantzi koskatsuak behealdean. Liburuari eusten deutso esku batez, eta liburuaren hegalean “Dilexit mundum…”, Juan 3:16 txatalari dagokion (Sic Deus Dilexit Mundum, Holan maite izan eban Jainkoak mundua) idazkun erdi ezabatua irakurri daiteke. Barroko klasizistaren ezaugarriak dituan kalitatezko pieza, XVII. gizaldiaren bigarren herenekoa.

Kristo zutabera lotuta [20] (161 x 62 x 44). Egur polikromatua. Eskulturak anatomia klasiko eta arteza dau, bihurtuta, atsekabetutako aurpegieragaz; gerripekoa zabala da, mehetutako eta arin uhindutako oihalaz eginda⁷ZORROZUA SANTISTEBAN, 2001, 134. or..

San Anton [21] (118 x 57 x 36 idulkiagaz). Egur polikromatua. Kalitate nabarmena dauan eskultura, kanon lirainekoa, irudi neurritsua, aurpegia mehetuta dauka eta txunditu samar; jantziak zuen jausten dira bertikaltasuna areagotuz. Ohikoa danez, txarrikumea dauka ondoan, multzoan zakarrena. Neoklasikoa, XIX. gizaldikoa. Seguruenik oraingo parrokiatik ehun metro eskasera egoan eta orain desagertuta dagoan bere izenpeko ermitatik etorritakoa izango da.

Doloretako Ama [22] (142 x 57 x 40). Egur polikromatua. Jantzi-irudia, soila eta hunkipena bilatu eta lortzen ez dauan aurpegiera baldarraz. Neoklasiko berantiarrekoa, XIX. gizaldiaren amaierakoa.

San Joan [23]. Egur polikromatua. Jantzi-irudia, nahiko ondo landutako aurpegi eta ulajeaz eta gustu oneko polikromiagaz. Neoklasiko berantiarrekoa, XIX. gizaldiaren amaierakoa.

Sortze Garbia [24] (168 x 59 x 48). Egur polikromatua. Jantzi-irudia, eskultura fina, mehetutako kanona, aurpegiera eta esku finakaz. Lurbiraren gainean dago eta hortik sugea ataraten da. Neoklasiko berantiarrekoa, XIX. gizaldiaren amaierakoa.

Metalak

Kanpaia [26] (82 x 107). Brontzea. Erromatarra. 1737. Idazkuna dauka: AVE MARIA GRATIA PLENA / INMORTALIS MISERARE DOBIS SANTA DEOS Y SANTE ORTIS SANTE…⁹BARRIO LOZA, MOLINUEVO ZABALLA eta ROMANO VALLEJO, 2005, 150-151 or.

San Joseren kanpaia [27] (53 x 68). Brontzea. Mistoa. Idazkuna dauka: IHS MARIA IOSEPH¹⁰Ibid..

Beste elementu batzuk

Bateoarria [31] (83 x ø102). Hareharria. Esferaerdikoa zilindro-formako fustearen eta ertz-babeserako bolentzako? harroinaren gainean. XVI. gizaldiko eredu errenazentistei jarraitzen deutse, baina oso hedatutako pieza izateaz gainera, gatxa da data jartea.